ในหนังสือพระราชพิธีสิบสองเดือน อันเป็นบทพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีเรื่องราวเกี่ยวกับการประกอบราชกุศลมาฆบูชาไว้ดังนี้ 
          การมาฆบูชานี้ แต่เดิมก็ไม่ได้เคยทำมา พึ่งเกิดขึ้นเมื่อแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตามแบบโบราณบัณฑิตนิยมไว้ว่า วันมาฆบุรณมีพระจันทร์เสวยฤกษ์มาฆะเต็มบริบูรณ์ เป็นวันที่พระอรหันต์พุทธสาวก ๑,๒๕๐ ได้ประชุมกันพร้อมด้วยองค์สี่ประการ เรียกว่าจาตุรงคสันนิบาต พระพุทธเจ้าได้ตรัสเทศนาโอวาทปาติโมกข์ในที่ประชุมสงฆ์ เป็นการประชุมใหญ่ และเป็นการอัศจรรย์ในพระพุทธศาสนา นักปราชญ์จึงได้ถือเอาเหตุนั้น ประกอบการสักการบูชาพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ ๑,๒๕๐ พระองค์นั้น ให้เป็นที่ตั้งแห่งความเลื่อมใสและสังเวช 
          การพระราชกุศลนั้น เวลาเช้าพระสงฆ์วัดบวรนิเวศน์และวัดราชประดิษฐ์ ๓๐ รูป ฉันในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เวลาค่ำเสด็จออกทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการแล้ว พระสงฆ์สวดทำวัตรเย็นเหมือนอย่างที่วัดแล้ว จึงได้สวดมนต์ต่อไปมีสวดคาถาโอวาทปาติโมกข์ด้วย สวดมนต์จบทรงจุดเทียนรายตามราวรอบพระอุโบสถ ๑,๒๕๐ เล่ม มีประโคมด้วยอีกครั้งหนึ่ง แล้วจึงได้มีเทศนาโอวาทปาติโมกข์กัณฑ์ ๑ เป็นเทศนาทั้งภาษามคธและภาษาสยาม เครื่องกัณฑ์จีวรเนื้อดีผืนหนึ่ง เงิน ๓ ตำลึงและขนมต่างๆ เทศน์จบพระสงฆ์ซึ่งสวดมนต์รับสัพพีทั้ง ๓๐ รูป 
     การมาฆบูชานี้เป็นดือนสามบ้าง เดือนสี่บ้าง ตามวิธีปักษคณนาฝ่ายธรรมยุติกนิกาย แต่คงอยู่ในดือนสามโดยมาก พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จออกทุกปีมิได้ขาด แต่ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จออกบ้างไม่ได้ออกบ้าง เพราะมักจะเป็นเวลาประสบกับที่เสด็จประพาสหัวเมืองบ่อยๆ ถ้าฤดูคราวเสด็จพระราชดำเนินไปประพาสบางประอินหรือพระพุทธบาท พระพุทธฉาย พระปฐมเจดีย์ พระแท่นดงรัง ก็ทรงทำมาฆบูชาในสถานที่นั้นๆ ขึ้นอีกส่วนหนึ่งต่างหากนอกจากในพระบรมมหาราชวังฯ 

การประกอบพิธีเวียนเทียน ในวันมาฆบูชา

          การประกอบพิธีในวันสำคัญนี้ แบ่งออกเป็น ๓ อย่าง คือ

การพระราชกุศลมาฆบูชา
          การพระราชกุศลที่ทรงบำเพ็ญในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระบรมราชาธิบายไว้ในพระราชนิพนธ์  เรื่อง  “พระราชพิธีสิบสองเดือน”  ความว่า  “เวลาเช้า  พระสงฆ์วัดบวรนิเวศและวัดราชประดิษฐ  ๓๐  รูป  ฉันในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม  เวลาค่ำเสด็จออกทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการแล้ว พระสงฆ์สวดทำวัตรเย็นเหมือนอย่างที่วัด แล้วจึงได้สวดมนต์ต่อไป มีสวดคาถาโอวาทปาฏิโมกข์ด้วย  สวดมนต์จบทรงจุดเทียนรายตามราวรอบพระอุโบสถ  ๑,๒๕๐  เล่ม  มีประโคมด้วยอีกครั้งหนึ่ง  แล้วจึงมีเทศนาโอวาทปาฏิโมกข์กัณฑ์  ๑   เป็นเทศนาทั้งภาษามคธและภาษาสยาม  เครื่องกัณฑ์จีวรเนื้อดีผืนหนึ่ง  เงิน  ๓  ตำลึง และขนมต่าง ๆ  เทศน์จบพระสงฆ์สวดมนต์รับสัพพี  ๓๐ รูป”
                สำหรับการพระราชกุศลมาฆบูชาในรัชกาลต่อ ๆ  มา  มีการเปลี่ยนแปลงรายการพระราชกุศลบ้างเล็กน้อย  เช่นยกการเลี้ยงพระในตอนเช้า  และการจุดเทียนรายรอบพระอุโบสถ  ๑,๒๕๐  เล่มเสีย
                ในรัชกาลปัจจุบัน  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ  ให้จัดงานบำเพ็ญพระราชกุศลตามรายการที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖  และที่  ๗  เคยทรงบำเพ็ญ  ดังมีรายการต่อไปนี้  คือ
                เสด็จพระราชดำเนินไปยังพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม  เสด็จขึ้นสู่พระอุโบสถทรงจุดธูปเทียนต่าง ๆ 
                แล้วเสด็จพระราชดำเนินประทับพระราชอาสน์ริมผนังพระอุโบสถด้านใต้  ทรงจุดเทียนชนวนด้วยไฟที่จุดไว้จากดวงอาทิตย์ด้วยพระแว่นสุริยกานต์  แล้วพระราชทานเทียนชนวนนั้นแก่เจ้าพนักงานพระราชพิธี  เพื่อเชิญไปถวายเจ้าอาวาสจุดเทียนรุ่ง  ที่ทรงพระราชอุทิศพระราชทานสำหรับจุดบูชาตามพระอารามหลวงที่สำคัญอีกรวม  ๕  พระอาราม  คือ

1. วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
2. วัดบวรนิเวศวิหาร
3. วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม
4. วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
5. วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม

                การบำเพ็ญพระราชกุศลมาฆบูชา  ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามนี้  ถ้าปีใดพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมิได้ประทับอยู่ในพระนครก็จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้พระราชวงศ์เป็นผู้ปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ (สำนักงานคณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ. 2524,7-9)