การสร้างรูปหนัง
ผู้สร้างหรือศิลปินจะต้องมีพื้นความรู้ มีความคิด มีจินตนาการ ประสบการณ์เมื่อสร้างออกมาแล้วต้องสอดคล้องกับประเพณี ความเชื่อ ศาสนาการแต่งกาย ฯลฯ ของท้องถิ่นหรือประเทศนั้น ๆ
- รูปหนังชวา (Wayang Jawa)
รูปหนังชวาหน้าไม่เหมือนคนเพราะเขาถือเรื่องที่เล่นเป็นของสูง เป็นเทวดา เช่นเรื่อง
มหาภารตะและรามายณะ เรื่องที่ในบ้านเมืองเองก็มีเรื่องอิเหนา เรื่องที่เล่นเป็นของสูง ตัวละครเป็นเทวดา ฉะนั้นเทวดาจะทำรูปร่างหน้าตาให้เหมือนคนไม่ได้ ศิลปะก็ใช้ศิลปะพื้นถิ่นนั้น
2. รูปหนังใหญ่ของไทย
รูปหนังใหญ่ของไทย เข้าใจว่าได้แบบอย่างจากอินเดีย แต่ความคิดและจินตนาการก็
แบบไทย เพราะเราได้แต่วิธีการและเรื่องมา รูปหนังเป็นแผ่นใหญ่มีเรื่องราวเป็นฉาก ๆ แบบเดียวกับของอินเดีย เช่นมีประสาท เรือน รูปหนังทำด้วยหนังทั้งผืน ใช้ไม้ตับ 2 ตับสำหรับมือเชิด ส่วนศิลปะหน้าตาและอื่น ๆ ก็เป็นแบบของไทยเอง เรื่องที่เล่นก็เป็นเรื่องรามเกียรติ์เป็นส่วนใหญ่
3.รูปหนังวายังเสียม (Wayang siam)
วายังเสียม คือหนังไทย มีเล่นอยู่ทางจังหวัดชายแดนภาคใต้และตอนเหนือของ
มาเลเซียเป็นหนังผสมกันระหว่าง Wayang Jawa กับหนังตะลุงของไทย แต่ก็ยังมีรูปหนังที่คล้าย ๆ หนังชวาบ้าง เช่น แดหวอ (เทวดา) เป็นต้น ศิลปะมีทั้งของไทยและศิลปะพื้นถิ่นแถวจังหวัดที่เล่นนั้น
การสร้างรูปหนังของไทย
จากการสืบค้น สืบถามได้ความว่าหนังของไทยมีมาแล้วแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ตามที่
ปรากฏในสมุดโฆษคำฉันท์ ลักษณะของรูปหนังเป็นลักษณะแบบหนังใหญ่ ต่อมาจะด้วยเห็นว่าหนังใหญ่รูปใหญ่มาก ทำด้วยหนังทั้งผืน รูปมาก ๆ ก็ขนย้ายไปเล่นไกล ๆ ไม่ได้ การขนย้ายลำบากมาก จึงค่อย ๆ ลดรูปให้เล็กลง จากหนังใหญ่มาเป็นหนังตามรูปข้างล่างนี้
จากรูปลักษณะนี้ก็ลดลวดลายลงอีก โดยเฉพาะลายที่อยู่รอบ ๆ รูป คงเหลือแต่รูปเหยียบ
นาคมือข้างหนึ่งเคลื่อนไหวได้ อีกข้างหนึ่งคงที่ (ตามรูป)
รูปหนังจากรูปหนังใหญ่กลายเป็นหนังเล็ก หรือภายหลังเรียกว่าหนังตะลุง เท่าที่ปรากฏหลักฐานทางกรุงเทพฯ เรียกว่าหนังตะลุงในสมัยรัชกาลที่ 3 ก่อนนี้เรียกว่าหนัง คนทางภาคใต้เองก็เรียกว่าหนัง ไม่มีคำว่าตะลุง เมื่อมีคำว่าตะลุงเกิดขึ้น หนังเดิมที่คนบางกอกเคยเห็นเคยรู้จักก็ได้ชื่อว่าหนังใหญ่ คนทางปักษ์ใต้เมื่อประมาณ 40 ปีมาแล้วเรียกหนังตะลุงว่า หนัง เช่นไปแลหนัง หนังไหร (อะไร) เล่น หนังเลิก ฯลฯ ภายหลังคนปักษ์ใต้รู้ว่าหนังที่ตนดูอยู่นั้นชาวบางกอกเรียกว่าหนังตะลุง จึงเรียกด้วยแต่ก็เรียกกันน้อย
ศิลปะในการสร้างรูปหนังถ่ายทอดมาจากหนังใหญ่ ยึดแบบหนังใหญ่เป็นหลัก ภายหลังได้ดัดแปลงปรับปรุงไปตามท้องถิ่นตามกาลเวลาวิธีการเล่นอาจนำแบบอย่างหนังชวามาเล่นบ้างแล้วพัฒนาไปตามแบบของตนเอง
ศิลปินผู้สร้างรูปหนัง
ศิลปินต้องเป็นผู้ที่มีความรู้ มีฝีมือทางศิลปะมีพื้นความรู้ทางประเพณีวัฒนธรรมทุกด้าน มีประสบการณ์ รู้จักใช้จินตนาการรวมทั้งขนบนิยมในการสร้าง ศิลปิผู้สร้างรูปมี 2 พวกคือ
1.นายหนังเป็นช่างศิลป์เอง นายหนังมีเรื่องเป็นของตนเอง หรืออาจได้แนวความคิด
ความรู้ ประสบการณ์สูงก็สามารถฉลักฉลุหรือแกะรูปหนังได้ตามที่ตนคิด รูปที่ออกมาจะสมใจนายหนังที่สุด
2. นายช่างแกะรูปหนังโดยเฉพาะ พวกนี้เป็นช่างเฉพาะเล่นหนังไม่เป็นแต่ดูเป็น รู้ใจ
นายหนังมีอาชีพอยู่แล้ว งานแกะรูปหนังเป็นงานอดิเรก นายหนังจะไปหาซื้อรูปหรือสั่งทำโดยเฉพาะโดยบอกความประสงค์ให้ช่างทราบ บางครั้งก็สั่งสร้างรูปหนังตามเรื่องที่แสดง เช่นเมื่อประมาณ 45 ปีมาแล้ว นายหนังกั้น ทองหล่อไปเล่นเรื่องพระอภัยมณีที่ตลาดเสรี หน้าสถานีรถไฟยะยา ที่นั่นต้องเล่นทุกคนจึงต้องใช้เรื่องยาวเล่นกันเป็นเดือน นายหนังกั้นจึงสั่งช่างแกะรูปไปอยู่ด้วย 2 คน ขณะเล่นก็ให้อ่านเรื่องพระอภัยมณีไปพลางเล่นเป็นตอน ๆ นายช่างก็อ่านเช่นเดียวกัน ช่างรูปหนัง 2 คนก็สามารถแกะรูปออกมาทันตามความต้องการ
ข้อสังเกตรูปหนังอดีตและปัจจุบัน
รูปหนังที่เป็นเพศชาย เช่น รูปหน้าบท เทวา เจ้าเมือง นางเมือง กุมารหรือเจ้าชายทั้งหลาย ยักษ์เมือง ลูกยักษ์ ฯลฯ หันหน้าไปทางข้าง คือเป็นรูปที่มองเห็นไปทางข้างทั้งหมด
นอกนั้นยังมีรูปฤาษี ตา-ยาย พระ แม่ชีก็หันหน้าไปทางข้างเช่นเดียวกัน (ชมรมหนังตะลุงจังหวัดสงขลา. 2532, 89-94)