ตามรอยอารยธรรมอิสลาม
และไม่เพียงแต่วัดในพุทธศาสนา ในยามนี้ แม้แต่แหล่งท่องเที่ยวต่าง ๆ อันเนื่องมาแต่ความเป็นไทยมุสลิมก็มีสภาพที่ไม่แตกต่างกัน มัสยิดกรือเซะที่แต่เดิมเคยคึกคักด้วยนักท่องเที่ยว ร้านค้าของชาวไทยมุสลิมในบริเวณนั้นที่เคยคึกคัก มาวันนี้ก็เงียบเหงา การค้าร่วงโรย ชาวมุสลิมหลายคนที่ได้ลงทุนไปเพราะเห็นความเจริญรุ่งเรืองทางการท่องเที่ยวในช่วงก่อนหน้าเหตุการณ์ความไม่สงบ ถึงวันนี้ก็ไม่อาจจะถอนทุน เงินทีลงทุนไปกลายเป็นเงินจม ชาวไทยมุสลิมเหล่านี้ยังมีความหวังถึงชาวมุสลิมจากต่างภูมิภาคจะช่วยเข้ามาเป็นนักท่องเที่ยวแนวหน้า จะหวังได้หรือไม่ นี่ยังเป็นปัญหา
นอกจากมัสยิดกรือเซะ แหล่งท่องเที่ยวที่เป็นการตามรอยอารยธรรมอิสลามก็มีอยู่มากแห่งในเมืองปัตตานี อย่างเช่น มัสยิดนัจมุดดิน หรือควนลังงา หรือสุเหร่าบาโงยลางา มัสยิดแห่งนี้ตั้งอยู่ในตำบลทรายขาว ตำบลที่ชาวไทยพุทธและชาวไทยมุสลิมอยู่กันอย่างสงบสันติ ตัวมัสยิดแห่งนี้มีหลังเก่าและหลังใหม่ มัสยิดหลังเก่าดูหน้าตาคล้ายคลึงกับศาลาการเปรียญของวัดในพุทธศาสนา สาเหตุที่เป็นเช่นนั้น อาจเพราะเป็นมัสยิดสร้างด้วยไม้รุ่นราวคราวเดียวกับมัสยิดตาโละมาเนาะ จึงมีลักษณะของศิลปกรรมการก่อสร้างที่คล้ายคลึงกับบ้านเรือนของชาวไทยมุสลิมทั่วไป ที่ไม่ได้แตกต่างจากบ้านเรือนของชาวไทยพุทะสักเท่าไหร่ กระนั้นก็ยังมีเรื่องเล่าว่า มัสยิดแห่งนี้เป็นความร่วมมือกันของเพื่อนชาวไทยพุทธและมุสลิมที่ต่างก็เป็นผู้นำศาสนาในหมู่บ้านของตนมาร่วมด้วยช่วยกันจัดสร้างขึ้น
มัสยิดอาวร์ หรือสุเหร่าอาโห อำเภอยะหริ่ง ก็เป็นมัสยิดไม้โบราณที่สร้างมามากกว่า ๓๐๐ ปี เช่นเดียวกัน น่าชื่นชมชุมชนไทยมุสลิมมะนังยงที่ได้ช่วยกันดูแล บูรณะ และเก็บรักษามัสยิดแห่งนี้ไว้ให้ลูกหลานได้สืบทอดร่องรอยของบรรพบุรุษ มัสยิดรายาสลินดงบายูก็เป็นมีสยิดสวยงามอีกแห่งหนึ่ง ตั้งอยู่ที่อำเภอสายบุรี ได้ไปชื่นชมความสวยงาม และสวยงามจริง ๆ ดังคำร่ำลือ
แหล่งท่องเที่ยวประเภทอารยธรรมอิสลาม นอกจากบรรดามัสยิดที่ได้กล่าวถึงแล้ว ก็ยังมีแหล่งท่องเที่ยวประเภทสุสาน อย่างสุสานของพญาอินทิรา ผู้สร้างเมืองปัตตานีใหม่และเปลี่ยนศาสนาจากพุทธเป็นอิสลาม ที่นี่ก็ปรากฏหลักหินเหนือหลุมศพจารึกเป็นหลักฐานชัดเจน สุสานราชินีฮีเยา เจ้าเมืองปัตตานีหญิงที่กล่าวว่าในยุคของพระนางเป็นยุคที่รุ่งเรืองที่สุดของปตานีดารุสลาม การหล่อปืนใหญ่ประจำเมือง คือปืนพญาตานี ปืนศรีนครา และมหาเลลา ก็หล่อขึ้นในสมัยของพระองค์ในภาพยนตร์ไทยยิ่งใหญ่เรื่องปืนใหญ่จอมสลัด พระราชินีลังกาสุกะหญิงในเรื่องที่นำแสดงโดยจารุณี สุขสวัสดิ์ นั้นก็หมายถึงราชินีพระองค์นี้นั่นเอง
ทว่าบรรดาสุสานของพระราชาและพระราชินีของปตานีดารุสลามเท่าที่เห็นในวันนี้นั้น ดูเสมือนซากโบราณที่ถูกปล่อยทิ้งร้าง ร้างเสียยิ่งกว่าวัดไทยที่เกือบจะร้างในวันนี้เสียอีก ดังนั้น จึงควรเป็นหน้าที่ของผู้รับผิดชอบต่อไปที่จะมาช่วยกันปรับปรุงสถานที่สำคัญอันได้กล่าวถึงเหล่านี้ให้หวนกลับคืนสู่ศักดิ์ศรีอันยิ่งใหญ่ที่ควรจะเป็น ไม่แน่นัก ความเปลี่ยนร้างรุงรังของสถานที่สำคัญทางอารยธรรมอิสลามเหล่านี้ อาจเป็นส่วนหนึ่งของความรู้สึกไม่ดีที่ชาวไทยมุสลิมมีต่อทางราชการไทยก็เป็นได้
เอกสารอ้างอิง
จังหวัดปัตตานี. http://www.pattani.go.th/ ( เข้าถึง 25 มีนาคม 2555 )
อภินันท์ บัวหภักดี. 2554 . จากลังกาสุกะ ถึงปตานีดารุสลาม ถึง...ปัตตานี นครสามวัฒนธรรม. อนุสาร อสท. 51 (9) : 40-52.