ประเพณีและวัฒนธรรมที่เกี่ยวข้องกับกาหลอ
ประเพณีและวัฒนธรรมที่เกี่ยวข้องกับกาหลอมีอยู่หลายประการดังต่อไปนี้
๑. ประเพณีการแต่งกาย คณะกาหลอซึ่งประกอบด้วยผู้ประโคมดนตรี ๔ คน คือ ผู้เป่าปี่ ๑ คน ตีทน ๒ คน และลั่นฆ้องอีก ๑ คน นั้น จะมีอยู่คนหนึ่งที่แต่งกายผิดแปลกไปจากคนอื่น ๆ คือ ผู้เป่าปี่หรือหัวหน้าคณะกาหลอนั่นเอง เมื่อไปประโคมกาหลอ ณ ที่ใดหัวหน้าคณะกาหลอจะแต่งกายอย่างง่าย ๆ คือ นุ่งผ้าขาวสีเรียบ ๆ โจงกระเบนมีผ้าขาวม้าคาดพุงส่วนเสื้อจะเป็นเสื้อแบบใดก็ได้ เสื้อจะต้องเป็นสีขาว ส่วนผู้เล่นกาหลอคนอื่น ๆ มักจะแต่งกายตามสบาย ประเพณีกายแต่งกายของกาหลอแม้จะเคร่งครัดแต่ก็เรียบง่ายมาก
๒. ประเพณีงานศพ งานศพเป็นงานที่มีความเกี่ยวข้องกับกาหลอมากกว่างานอื่น ๆ แต่เดิมงานศพแทบทุกงานจะต้องมีกาหลอไปประโคม (๑๘) หรือคุมศพ และนำศพ ผู้เป่าปี่กาหลอจะเป็นผู้มีบทบาทในประเพณีนี้มาก คือนอกจากจะบรรเลงเพลงต่าง ๆ เพื่อส่งดวงวิญญาณของผู้ตายแล้ว การปัดรังควานต่าง ๆ การบอกให้ยกศพ ตอนที่แหศพออกจากบ้านการทอดเชิงตะกอนเพื่อตั้งศพ
และเผาศพ ฯลฯ ล้วนแต่เป็นหน้าที่ของกาหลอทั้งสิ้น การประโคมกาหลอจึงเป็นส่วนหนึ่งที่มีความสัมพันธ์กับประเพณีงานศพอย่างแนบแน่น
๓. ประเพณีบวชนาค งานบวชนาคแต่เดิมนั้น นอกจากจะมีมหรสพอย่างอื่น ๆ เช่น หนังตะลุง โนรา เพลงบอกแล้ว กาหลอก็เป็นเครื่องประโคมที่ขาดไม่ได้แต่กาหลอจะรับงานประโคมเฉพาะงานบวชนาค ซึ่งเป็นนาคเก่า ๆ และบวชแล้วไม่สึก (๑๙) เท่านั้น กาหลอจะไปประโคมทั้งที่บ้านของเจ้าภาพและแห่นำนาคไปบวชที่วัด แต่พิธีการต่าง ๆ จะไม่เคร่งครัดเหมือนกับประเพณีงานศพ เพราะว่างานบวชนาคเป็นงานที่เป็นมงคลนั่นเอง
๔. ประเพณีงานขึ้นเบญจาเพื่อรดน้ำคนเฒ่าคนแก่ การขึ้นเบญจาเพื่อรดน้ำคนเฒ่าคนแก่ ถือกันว่าเป็นงานมงคลที่จะมีผลดีบังเกิด ทั้งผู้ได้รับการรดน้ำและผู้รับน้ำเพราะเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับการเคารพ เทิดทูนและรำลึกในพระคุณของคนเฒ่าคนแก่ และแสดงให้เห็นถึงความเป็นผู้มีความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณด้วย แต่เดิมนั้นกาหลอจะไปประโคมอยู่จนตลอดงาน และโดยเฉพาะตอนที่คนเฒ่าคนแก่ขึ้นเบญจาและกำลังทำพิธีรดน้ำอยู่นั้น การประโคมกาหลอจะมีความไพเราะมาก ในงานนี้พิธีการต่าง ๆ ที่กาหลอปฏิบัติจะไม่เคร่งครัดเหมือนประเพณีงานศพ (๒๐)
___________________________
(๑๘) ขุนอาเทศคดี (กลอน มัลลาะมาส) ผู้ให้สัมภาษณ์ ชวน เพชรแก้ว ผู้สัมภาษณ์ ณ บ้านแลขที่ ๒๐๓ ตำบลท่าชี อำเภอเมือง จัวหวัดนครศรีธรรมราช เมื่อ ๑๑ ธันวาคม ๒๔๑๙.
(๑๙) จันทร์ สมบัติ ผู้ให้สัมภาษณ์ ชวน เพชรแก้ว ผู้สัมภาษณ์ ณ วิทยาลัยครูศรีธรรมราชจังหวัดนครศรีธรรมราช เมื่อ ๗ พฤศจิกายน ๒๕๒๒.
(๒๐) เกลิ่ม คงแสง ผู้ให้สัมภาษณ์ ชวน เพชรแก้ว ผู้สัมภาษณ์ ณ วิทยาลัยครูนครศรีธรรมราช จังหวัดนครศรีธรรมราช เมื่อ ๖ พฤศจิกายน ๒๕๒๒.
ยายแดง คงหวัง
หลานคนหนึ่งของนายกลั่น ที่ศรัทธาในครูหมอปี่ แต่ในชีวิต ไม่เคยแตะปี่ เพราะกาหลอ
เป็นดนตรี ที่ห้ามผู้หญิงบรรเลง สมุดไทยโบราณ กับไม้ตีทนที่ถืออยู่ เป็นสมบัติชิ้นสำคัญของปู่ ที่ยังได้รับการเก็บรักษาไว้อย่างดี
บทสรุป
ความคลี่คลายเปลี่ยนแปลงของกาหลอนั้นเป็นการเปลี่ยนแปลงในส่วนย่อยบางประการเท่านั้น แก่นหรือเนื้อหาที่สำคัญ ๆ จริง ๆ ไม่ได้มีอะไรเปลี่ยนแปลงไปมากนัก เช่น พิธีการเข้าโรง การออกโรง (ลาโรง) หรือพิธีนำศพ และไสยศาสตร์บางประการผู้บรรเลงกาหลอส่วนใหญ่ยังคงยึดถือปฏิบัติสืบต่อขนบประเพณีเดิมอย่างเคร่งครัด กาหลอจึงยังเป็นการประโคมที่ขลังและศักดิ์สิทธิ์มาจนกระทั่งทุกวันนี้
ในปัจจุบัน การประโคมกาหลอยังพอมีบรรเลงในงานศพอยู่บ้าง โดยเฉพาะในท้องถิ่นชนบทที่ไกล ๆ ออกไป แต่ก็มีเหลืออยู่น้อยมาก ถ้าเปรียบเทียบกันเมื่อ ๓๐-๔๐ ปีมาแล้ว ทั้งนี้เพราะว่าการประโคมกาหลอมีแนวปฏิบัติหรือขนบประเพณีที่เคร่งครัดรัดกุมมากอย่างหนึ่ง และเพราะคนปัจจุบันนิยมในสิ่งใหม่ ๆ อีกประการหนึ่ง จึงทำให้กาหลออาจจะสูญหายไปอย่างแน่นอน หากไม่ช่วยกันบำรุงส่งเสริมไว้ให้ทันกาล
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
เอกสารอ้างอิง
ชวน เพชรแก้ว. 2523. ชีวิตไทยปักษ์ใต้ ชุดที่ 3. กรุงเทพฯ: กรุงสยาม.
ใต้ หรอย มีลุย : บอกเล่าเรื่องราวความเชื่อ ศิลปวัฒนธรรม ความเป็นอยู่ของภาคใต้. 2547.
กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
ประทุม ชุ่มเพ็งพันธุ์. 2548. ศิลปวัฒนธรรมภาคใต้ : ว่าด้วยภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศิลปะ ภาษา วัฒนธรรม ประเพณีพื้นบ้าน.
กรุงเทพฯ : สิวีริยาศาส์น
วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง กาหลอ มโหรีส่งวิญญาณ http://www.sarakadee.com/feature/2003/08/kalo.htm ( เข้าถึง 20 ตุลาคม 2551)