ในคติพุทธ นาคเป็นสัญลักษณ์แทนกิเลส หรือความชั่วร้ายทั้งหลาย
กิเลสอันชั่วร้ายที่มีพิษสงฉกาจฉกรรจ์ ทำให้คนทั้งโลก
ตกอยู่ภายใต้อำนาจนั้น บัดนี้ได้ถูกพระพุทธเจ้าทรง
เอาชนะมันได้การที่พระพุทธเจ้าประทีปนั่งบนพญานาค
เท่ากับบอกให้โลกรู้ว่าบัดนี้พระพุทธเจ้าทรงเอาชนะกิเลส
ทั้งมวลได้เด็ดขาดแล้ว (เสถียรพงษ์ วรรณปก,
๒๕๓๗:๓๗) นอกจากนี้ยังมี ช้าง เป็นสัตว์สัญลักษณ์
อย่างหนึ่งที่เกี่ยวข้องเนื่องในวัฒนธรรมนาคาคติ ดั่งปรากฏ
หลักฐานในตำนานสิงหนวติกุมารเรื่อง พระเจ้าพรหม ว่า
งูใหญ่ (นาค) กลายร่างเป็นช้างเผือกชื่อ ช้างพานคำ
เป็นพาหนะคู่บุญทั้งพระเจ้าพรหมและท้าวฮุ่งหรือขุนเจือง
ที่มา : ติ๊ก แสนบุญ. 2550,33
ที่มา : ติ๊ก แสนบุญ. 2550,32
ดังปรากฏอยู่ที่ลวดลายเขียนสีบนหม้อเครื่องปั้นดินเผาจำนวนมากที่ทำขึ้นเพื่อ
เซ่นบูชาศพ ดังที่ได้กล่าวไว้แล้วในเบื้องต้น หรือจะเห็นได้จากการที่รูปสัญลักษณ์
นาคถูกนำไปผูกติดเป็นองค์ประกอบสำคัญอยู่กับบั้งไฟ ที่มนุษย์จุดไปขอฝน
โดยมีลักษณะแบบงู หรือนาค จะสามารถพบได้ในกลุ่มวัฒนธรรมไทยลาว
ในหลายประเทศ นอกจากนี้ยังมีงานพุทธหัตถศิลป์อย่าง โฮงฮด เป็น รูปพญานาค
ที่ใช้ในการทำ พิธีฮดสรงพระ หรือที่เรียกว่าพิธีเถราภิเศก อันแสดงถึงการใช้นาค
เป็นสัญลักษณ์ในการเป็นตัวกลางที่เปลี่ยนผ่านสถานภาพทางสังคมระหว่าง
ชาวบ้านและพระสงฆ์