เมืองสงขลาฝั่งบ่อยาง
สงขลาฝั่งบ่อยางเป็นเมืองที่ถูกสร้างขึ้นใหม่ หลังจากเมืองสงขลาฝั่งแหลมสน ประสบปัญหาขาดแคลนน้ำจืดและพื้นที่ราบในการขยายเมือง เจ้าพระยาวิเชียรคีรีก็ทำการตั้งเมืองสงขลาฝั่งบ่อยางในปี พ.ศ. ๒๓๗๙ และรักษาความเป็นเมืองท่าไว้อย่างเดิม โดยในเบื้องต้นของการสร้างเมือง เจ้าพระยาวิเชียรคีรีได้สร้างป้อมกำแพงเมือง ยาว ๑,๒๐๐ เมตร และประตูเมือง ๑๐ ประตู หลักจากนั้นได้วางหลักเมืองและสมโภชหลักเมืองในปี พ.ศ. ๒๓๘๕ และเรียกบริเวณพื้นที่นี้ว่า “เมืองสงขลาฝั่งบ่อยาง” ก่อนที่เจ้าพระยาวิเชียรคีรี (เถี้ยนเส็ง) จะถึงแก่กรรมในปี พ.ศ. ๒๔๐๘
ถัดจากนั้น เจ้าพระยาวิเชียรคีรีลำดับต่อมาได้เป็นเจ้าเมืองสงขลาต่อ และพัฒนาเมืองสงขลาให้เป็นเมืองกันชนระหว่างเมืองปัตตานี ซึ่งเป็นเมืองของมุสลิมที่อยู่ทางตอนใต้ของสงขลา กับเมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งเป็นเมืองพุทธศาสนิกชน โดยเมืองสงขลาได้อยู่ภายใต้การปกครองของสายสกุล ณ สงขลา
ซึ่งมี นายเหยียง แซ่เฮา เป็นต้นสกุล รวมเจ้าเมืองสายสกุล ณ สงขลาที่ปกครองเมืองสงขลา บ่อยาง ดังนี้
ลำดับที่ 1. พระยาวิเชียรคีรี (เถี้ยนเส้ง ณ สงขลา) พ.ศ. 2360 – 2390 ผู้เริ่มสร้างเมืองสงขลา บ่อยาง
ลำดับที่ 2. พระยาวิเชียรคีรี (บุญสัง ณ สงขลา) พ.ศ. 2390 – 2408
ลำดับที่ 3. พระยาวิเชียรคีรี (เม่น ณ สงขลา) พ.ศ. 2408 – 2427
ลำดับที่ 4. พระยาวิเชียรคีรี (ชุ่ม ณ สงขลา) พ.ศ. 2427 – 2431
ลำดับที่ 5. พระยาวิเชียรคีรี (ชม ณ สงขลา) พ.ศ. 2431 – 2439
ระหว่างปี พ.ศ. ๒๔๓๗-๒๔๓๙ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ ได้พระราชทานเงินบางส่วนเพื่อสร้างเจดีย์บนยอดเขาตังกวน และในสมัยรัชกาลที่ ๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงปฏิรูปการปกครองเป็นแบบมณฑลเทศาภิบาล โดยตั้งมณฑลนครศรีธรรมราชอันประกอบไปด้วยนครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา และหัวเมืองแขกอีก ๗ เมือง โดยมีพระวิจิตร (ปั้น สุขุม) ลงมาเป็นข้าหลวงพิเศษ ว่าการมณฑลนครศรีธรรมราช ซี่งตำแหน่งที่ตั้งอาคารที่ว่าการอยู่ที่เมืองสงขลาฝั่งบ่อยาง และลดบทบาทเจ้าเมืองเป็นผู้ว่าราชการเมือง ซึ่งถือว่าเป็นการสิ้นสุดยุคปกครองแบบเจ้าเมืองไปด้วย
ทั้งนี้เจ้าเมืองคนสุดท้ายในสายสกุล ณ สงขลา ที่ปกครองเมืองสงขลามามากกว่า แปดรุ่น ต่อมาประเทศไทยได้ปรับเปลี่ยนการปกครองอีกหลายครั้ง จนกระทั่งในปี พ.ศ. ๒๔๗๕ รัฐบาลได้เปลี่ยนแปลงการปกครองโดยยกเลิกระบบเดิมทั้งหมด และยกระดับสงขลา ขึ้นเป็นจังหวัดหนึ่งของประเทศไทย
