วิธีบรรเลงและขนบนิยมในการแสดง
ก่อนที่จะกล่าวถึงวิธีบรรเลงและขนบนิยมในการแสดง จะได้กล่าวถึงบางสิ่งบางอย่างที่มีความสำคัญต่อการบรรเลง และขนบนิยมเสียก่อน ซึ่งได้แก่ครูกาหลอ และเพลงกาหลอนั่นเอง
ครูกาหลอ
ครูกาหลอซึ่งผู้เล่นนับถือมาแต่โบราณมีอยู่หลายท่าน ดังที่ปรากฏในบทถวายข้าวครูว่า
“เดชะครูหมออาจารย์ ตาด้านตาคงตาหมวดชู
เสภากาหลอ รู้จักชักชวนกันมากินข้าว
ส่วนครูกาหลออื่นๆ ซึ่งนับถือกันในชั้นหลัง และกาหลอแต่ละคณะจะนับถือแตกต่างกัน เช่น
พ่อทองศรีอ่อน พ่อเฒ่าศรีอ่อน พ่อปู่เพชรแก้ว
ตารอด ตาชุม ตาพรานอินทร์
ตาเรือง ตาพุ่ม เฒ่าเดช
เฒ่าช้อน เฒ่าสงค์ ฯลฯ (๘)
เพลงกาหลอ
ตามตำนานกำเนิดกาหลอ แต่เดิมมีเพียง ๑๒ เพลงเท่านั้น เพลงทั้ง ๑๒ เพลง ถือเป็นเพลงแม่บทซึ่งมีความสำคัญมาก ผู้หัดเป่าปี่การหลอจะต้องหัดเป่าเพลงทั้ง ๑๒ เพลงนี้ให้ได้เสียก่อน จึงจะได้รับการยกครูจากครูกาหลอ และออกโรงตั้งคณะกาหลอได้ เพลงแม่บททั้ง ๑๒ เพลง คือ
เพลงไหว้พระ ผู้ประดิษฐ์คือพระมาตุลี
เพลงลาพระ ผู้ประดิษฐ์คือพระอินทร์
เพลงนกกรง ผู้ประดิษฐ์คือพระนารายณ์
เพลงทองศรี ผู้ประดิษฐ์คือพระกาฬ
เพลงยั่วยวน ผู้ประดิษฐ์คือพระพรหม
เพลงสุริยน ผู้ประดิษฐ์คือพระโมคคัลลาน
เพลงส้มสาม ผู้ประดิษฐ์คือพระพุทธกัสสป
เพลงทอมท่อม ผู้ประดิษฐ์คือพระชัยเสน
เพลงเหยี่ยวเล่นลม ผู้ประดิษฐ์คือพระพาย
เพลงพลายแก้วพลายทอง ผู้ประดิษฐ์คือนางสุชาดา, นางขี้หนอน (กินนร)
เพลงมอญโลมลูก ผู้ประดิษฐ์คือพระสังฆะนี
เพลงแสงแก้วแสงทอง ผู้ประดิษฐ์คือพระศรีอาริยเมตไตรย์ (๙)
_______________________
(๘) พร้อม สวัสดิพันธ์ ผู้ให้สัมภาษณ์ ชวน เพชรแก้ว ผู้สัมภาษณ์ ณ บ้านเลขที่ ๑๐
หมู่ที่ ๕ ตำบลนาวังหิน อำเภอทุ่งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช เมื่อ ๔ พฤศจิกายน ๒๕๒๒.
(๙) ในปัจจุบันนี้เพลงแม่บทของกาหลอทั้ง ๑๒ เพลง ใช้บรรเลงสับสนอยู่มาก แต่ละคณะใช้ต่างกัน จนบางเพลงไม่สามารถระบุได้แน่ชัดว่าเป็นเพลงใด ๑๒ เพลง ที่นำมากล่าวนี้เป็นของคณะนายพร้อม สวัสดิพันธ์
เพลงกาหลอทุกเพลงมีเนื้อเพลง แต่ไม่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร ผู้เป่าปี่คือผู้ที่จดจำสืบต่อมา และใช้ปี่บรรเลงอธิบายให้เข้าใจภาษาและความหมาย บทเพลงบางบทเป็นคาถาแต่ก็สามารถแสดงออกด้วยเสียงปี่ได้อย่างไพเราะ เพลงกาหลอไม่นิยมนำมาร้องเล่น เพราะถือว่าเป็นอัปมงคลแก่ชีวิต
เนื้อเพลงกาหลอทั้ง ๑๒ เพลงดังกล่าวมีดังนี้
เพลงไหว้พระ
เนื้อเพลงบทนี้เป็นคาถา ถอดเป็นคำพากย์ไม่ได้
เพลงลาพระ
เนื้อเพลงบทนี้เป็นคาถา ถอดเป็นคำพากย์ไม่ได้
เพลงนกกรง
นางนกขี้กรงเห้อ นางนกขี้กรงเหอ นกกรงตี้แท
เทียบได้ผัวแก่ แปลกที่เสียแล้ว นางนกขี้กรงเหอ
สาวสาวได้ผัวแก่ แปลกที่เสียแล้ว นางนกขี้กรงเหอ
เพลงทองศรี
ทองศรีพี่เห้อ ทองศรีพี่เหอ ทองศรีตี้แท
ทองสุขปลุกเจ้าทองศรี ยกขึ้นสักที ทองศรีพี่เหอ
ชั่งมาหลับได้ สาวพี่ชั่งมาหลับดี ยกขึ้นสักที
ทองศรีตี้แท
เพลงยั่วยวน
เนื้อเพลงบทนี้เป็นคาถา ถอดเป็นคำพากย์ไม่ได้
เพลงสุริยน
เนื้อเพลงนี้เป็นคาถา ถอดเป็นคำพากย์ไม่ได้
เพลงสัมสาม
เนื้อเพลงบทนี้เป็นคาถา ถอดเป็นคำพากย์ไม่ได้
เพลงทอมท่อม
ทอมท่อมเหอ ทอมท่อมไปไหน เจ้าสุดใจเห้อ
ทอมท่อมไปนา สาวน้อยแม่จะพายห่อผ้า จะเดียดห่อผ้า
ตามหลังเจ้าทอมท่อมเหอ
เพลงเหยี่ยวเล่นลม
เนื้อเพลงบทนี้เป็นคาถา ถอดเป็นคำพากย์ไม่ได้
เพลงพลายแก้วพลายทอง
พลายแก้วพลายทองของแม่เหอ เจ้าสุดใจเหอ
เจ้าสุดใจแก้วพลายทอง พลายแก้วตกน้ำ ใครจะได้ตามหา
พลายทองตกตม ใครจะได้ตามงม แม่ไปเมืองไม่รู้มา
แม่ไม่ได้รู้มา สั่งไหรกะสั่งเสียต้า แม่ไปป่าชา
แม่ไม่ได้อยู่สั่ง แผ่นดินหลบหน้า แผ่นฟ้าหลบหลัง
เจ้าสุดใจเห้อ แม่ไม่ได้มาวัง เจ้าสุดใจพลายทองเหอ
เพลงมอญโลมลูก
สาวน้อยสาวน้อยแม่เหอ ตี้แทแต้ที
สาวน้อยสาวน้อยแม่เหอ พลายแก้วพลายทองแม่เหอ
เพลงแสงแก้วแสงทอง
แสงแก้วแสงทองหวันเหอ ฉายฉันขึ้นมาแต่เช้า
ชักม่านกั้นเข้า กั้นเจ้าแสงทอง
แสงทองสวรรค์เห้อ แสงทองสวรรค์เหอ
นอกจากเพลงแม่บททั้ง ๑๒ เพลงแล้ว คณะกาหลอยังมีเพลงอื่น ๆ ใช้บรรเลงอีกหลายเพลง กาหลอบางคณะมีเพลงถึง ๓๒ เพลงก็มี เพลงที่เกินจาก ๑๒ เพลงถือกันว่าเป็นเพลงที่มีขึ้นในสมัยหลัง เพลงอื่น ๆ ที่ใช้บรรเลงเช่น เพลงล่อบัตร เพลงบองเพชร เพลงไม้พัน เพลงนกเปล้า เพลงพระพาย เพลงพี่ทิด เพลงหัดบดฝ้าย เพลงทั้งซาก เพลงขอไฟยายแก่ เพลงร้อยทองซัดผ้า เพลงนกจอกเต้น เป็นต้น