สู่ขวัญชาวนา
“ แม่โพสี แม่โพสพ แม่นพดารา แม่จันเทวี แม่ศรีโสดา เชิญแม่มาสังเวยเครื่อง
กระยาบวช อยู่บ้านนา อยู่เขาคิชฌกูฏ ขอเชิญให้แม่มา แพ้ท้องแพ้ไส้ อยากกิน
เปรี้ยวกินหวาน กินมันกินเค็ม นานอกนาใน นาซ้ายนาขวา ขอเชิญแม่มาเสวย
เครื่องกระยาบวช ขอให้ข้าวงามดี ไม่มีภัยเบียดเบียน ขอให้ต้นเท่ากระบอง
ท้องเท่ากระบุง รวงเท่าดอกข่า ให้ดีทั่วไร่ทั่วนา “
เสียงอัญเชิญแม่โพสพให้มารับเครื่องสังเวยในลักษณะนี้จะดังตามท้องนา ผืนนั้นผืนนี้
ในช่วงเย็นวันศุกร์ใดศุกร์หนึ่งหลังออกพรรษาไปแล้ว ด้วยเวลานั้นท้องทุ่งภาคกลางกำลัง
เจิ่งนองจากน้ำหลากเข้าทุ่ง เขียวขจีไปด้วยต้นข้าวที่กำลังออกรวงอ่อน ลำต้นป่องกลาง
แบบที่ชาวนาเรียกกันว่า ”ข้าวกลัดหางปลาทู”
ในอดีตเมื่อครั้งชาวนายังคงทำนาปีตามฤดูกาล ยามนี้ถือเป็นช่วงเวลาที่ข้าวกำลัง
ตั้งท้องอ่อน ประดุจแม่โพสพเทพธิดาแห่งต้นข้าว-กำลังทั้งท้อง จึงอยากอาหารเหมือน
สตรีมีครรภ์ ที่ต้องเอาใจใส่หาเครื่องเซ่นสรวงอันมีรสเปรี้ยวหวานให้ท่านได้พอใจ
ท่านจะได้ดูแลรักษาให้ต้นข้าวเจริญงอกงามสมบูรณ์ ซึ่งพิธีดังกล่าวชาวนาเรียกว่า
ทำขวัญข้าว หรือ เรียกขวัญข้าว หรือ สู่ขวัญข้าว
ผู้ทำพิธีมักเป็นหญิง และต้องตระเตรียมไม้ไผ่สานเป็นเฉลวรูปห้าเหลี่ยม ชะลอมใบน้อย
ที่ใส่เครื่องสังเวยอันประกอบด้วยผลไม้ เช่น กล้วย ส้ม อ้อย หมากพลู มะขาม เกลือ ฯลฯ
รวมถึงนำกระจก หวี แป้ง น้ำอบ สีผึ้ง ผ่าซิ่น สายสิญจน์ ธงกระดาษ ติดตัวไป
เมื่อพายเรือเข้าทุ่งและเลือกกอข้าวที่ดูหนาแน่นกว่าที่อื่นได้แล้ว ก็จะนำเฉลวปักกับ
หลักไม้หรือกิ่งไม้ ประดับธงกระดาษ เอาชะลอมสานและกระจกผูกกับหลัก รวบต้นข้าว
สุ่มเข้าหากันโดยใช้สายสิญจน์ผูก นำผ้าซิ่นวางพาด แล้วใช้หวีหวีใบข้าวประแป้ง
พรมน้ำอบ ป้ายสีผึ้งให้ต้นข้าว พร้อมกับร้องเรียกขวัญหรือพูดกับแม่โพสพด้วยถ้อยคำ
ไพเราะ อ่อนน้อมต่อแม่โพสพ ที่ทำเช่นนี้ก็ด้วยเชื่อว่า แม่โพสพหรือแม่ข้าวนี้ขี้น้อยใจ
ถ้าปฏิบัติไม่ดี ไม่เคารพแม่ กระทำรุนแรงต่อแม่แล้ว แม่จะหนีจากไป อันจะส่งผลให้
เกิดความอดอยากดังปรากฏในตำราปลูกข้าวของไทยกล่าวไว้ว่า “...อันแม่พระโพสพนี้
ขวัญอ่อนนัก มักตกใจ อย่าดูหมิ่น...”
